Vrijwilligers van de werkgroep ‘Kwallef’ van IVN Ulestraten brengen de verloren groentetuin van Kasteel Vliek terug naar hoe die die zo’n 100 jaar geleden was. Ze hebben de boogserre in oorspronkelijke vorm herbouwd en de monumentale moestuinmuren gerestaureerd. Op de plek van de voormalige fruitboomgaard gaan ze nog verschillende soorten hoogstam-fruitbomen van oude rassen aanplanten.

In dit project ligt de nadruk op biologisch tuinieren, duurzaamheid en educatie. Leerlingen van basisschool De Triangel werken elke week mee met de vrijwilligers. Zo leren zij grond bewerken, zaaien, planten en oogsten. Het moestuincomplex is onderdeel van Landgoed Biesenberg in gemeente Meerssen en is eigendom van de familie Curfs, die actief betrokken is bij dit initiatief.

In Eckelrade telen Mart, Maria en Magiel Vandewall groente en fruit op biologische wijze en maken ze Limburgse fruitstroop volgens een eeuwenoude traditie. De producten worden verkocht aan consumenten via een boerderijwinkel en bezorgdienst. Omdat de locatie te klein is geworden, verhuist de onderneming in 2023 naar een carréboerderij in Bruisterbosch, een buurtschap in de gemeente Eijsden-Margraten. Daar is genoeg ruimte om de biologische teelt uit te breiden en om een proeflokaal met een ambachtelijke stroopmakerij in te richten. Dit doen ze onder de naam Puurvandewall.

De stroopmakerij zal te zien zijn vanuit het proeflokaal. Deze ontvangstruimte wordt het hart van het bedrijf, met proeverijen, workshops en audiovisuele presentaties rondom het thema ambachtelijke stroopmakerij en andere educatieve activiteiten. De ontvangstruimte is ook beschikbaar als een ontmoetingsplaats voor bewoners van Bruisterbosch en initiatieven uit de streek.

Stichting Het Limburgs Landschap geeft een impuls aan de Historische Buitenplaats Kasteelpark Elsloo. Dat doet de stichting samen met de bewoners, IVN Natuureducatie, hengelsportvereniging Juliana en andere betrokkenen uit Elsloo en Stein. Al lang voordat de stichting dit gebied overnam van de gemeente, was de bevolking van Elsloo intensief betrokken bij het behoud van het park en de tuinen. Voor Het Limburgs Landschap is dat een goede basis om te werken aan de toekomst van het park.

Het Limburgs Landschap zorgt er samen met het IVN, de Parkcommissie en vrijwilligers voor dat het kasteelpark er straks weer uitziet zoals vroeger. Met hagen, paden en uitkijkpunten op plekken waar die destijds al waren. Met nieuwe bomen. En met het Terhager Pötje weer herkenbaar gemaakt. Op basis van historisch onderzoek worden belangrijke groenstructuren als hagen, boomgroepen en uitzichtpunten in het park hersteld en beleefbaar gemaakt. De IVN-heemtuin is al opnieuw ingericht.

Urmond had tussen 1400 en 1850 een bloeiende Maashaven. Daar is tegenwoordig helaas niets meer van te zien, op een stukje kademuur van 15 meter na, dat verborgen ligt achter verbouwing. Stichting Vrijheid Urmond gaat de vroegere Maashaven weer zichtbaar en beleefbaar maken.

Dit gaat ze onder andere doen door de contouren van de kademuur die onder de grond ligt zichtbaar te maken in de bestrating. Schipperspaadjes worden hersteld en de plek van het klooster en Redershuis worden boven de grond zichtbaar gemaakt. Een deel van de oude omwalling van Urmond wordt herbouwd en beplant met eetbare bramensoorten. Ook komt er een boek over de Maashandel en gaan vrijwilligers een boot bouwen zoals dat vroeger gebeurde en deze boot een plek geven in de ‘droge’ haven. Verder komen er natuurlijke speelelementen die verwijzen naar het Maashandel-verleden van Urmond.

Elsloo is een nieuw kennis- en informatiecentrum over de Nederlands-Belgische Maasvallei rijker. “Het kenniscentrum is heel toegankelijk”, vertellen initiatiefnemers Marianne van Kan en Guus Peters. “Het is een ontmoetingsplek waar mensen gratis kunnen binnenlopen en snuffelen. Met een belevingskamer, uitgebreide bibliotheek, minibioscoop en visuele en digitale presentaties. Bezoekers vinden hier informatie en inspiratie over de geschiedenis, cultuur en het landschap van de Maasvallei, de dorpen en de inwoners. Ook is er een koffiehoekje waar iedereen welkom is: van inwoners en ondernemers tot studenten, recreanten en toeristen.”

Het kennis- en informatiecentrum zit in een aparte ruimte van het Historiehuis van de Maasvallei. Op vrijdag 12 mei 2023 was de officiële opening. Wethouder Gina van Mulken van gemeente Stein verrichtte de opening namens de Nederlandse oever. Namens de Belgische oever was dat Katrien Schaerlaekens, projectleider bij Regionaal Landschap Kempen en Maasland.

In de prehistorische vuursteenmijn in Rijckholt kun je zien hoe onze voorouders 6.000 jaar geleden vuursteen uit de grond van het Savelsbos haalden. Vrijwilligers hebben de presentatie in de vuursteenmijn verbeterd, met steun van LEADER Zuid-Limburg. “Als bezoeker kun je nu nog beter zien hoe onze voorouders in de mijn werkten. Je hebt het gevoel middenin de prehistorische gangen te staan. De beleving is optimaal”, vertelt initiatiefnemer Joep Orbons.

LEADER Zuid-Limburg heeft ook bijgedragen aan een nieuw informatiecentrum over de archeologie en geologie van de omgeving. Dit infocentrum heet ‘Mijn Rijckholt’ en is te vinden in de voormalige kerk van Rijckholt.

De kern Genhout in de gemeente Beek krijgt een dorpsgaard waar mensen van alle leeftijden samen kunnen bouwen aan de gaard en moestuin. Deze dorpsgaard is een initiatief van de Coöperatie BurgerInitiatief Genhout. “Ons idee voor deze ‘samentuin’ is ontstaan toen we merkten dat een deel van de Genhoutenaren behoefte hadden aan een plek om samen te komen”, vertelt projectleider Nico Verwer van Coöperatie BurgerInitiatief Genhout.

“In de dorpsgaard kunnen mensen elkaar ontmoeten, samenwerken, elkaar versterken en leren van en met elkaar. Het moet een toegankelijke plek worden waar iedereen zich thuis voelt en kan meedoen aan activiteiten. Daarnaast laat de dorpsgaard op een speelse en educatieve manier zien dat duurzame, biologische tuinbouw meer oplevert in de relatie tussen mens en natuur dan mono- en massacultuur.”

IVN Natuureducatie, CNME en Stichting De Rollen gaan 30 Educatieve Voedselbosjes aanleggen bij basisscholen en kinderopvanglocaties in Zuid-Limburg. Dat doen ze samen met kinderen, Jong Leren Eten, ouders, leerkrachten en vrijwilligers. 

“Elk Voedselbosje wordt 30 m2 groot en heeft 30 soorten planten, struiken en bomen waarvan een deel of alles eetbaar is”, vertelt IVN-programmaleider Marieke Wingens. “Aan de hand van educatiemateriaal gaan de kinderen zelf het voedsel planten, verzorgen, oogsten, bereiden en opeten. Veel kinderen weten niet waar hun voedsel vandaan komt. Ondertussen wordt overgewicht een steeds groter probleem. Met de Voedselbosjes dragen we bij aan oplossingen hiervoor.”

Watersley Sports & Talentpark in Sittard is een campus waar jonge (top)sporters uit binnen- en buitenland wonen, trainen, eten en hun vrije tijd doorbrengen. De campus wordt uitgebreid met een voedselvoorziening met gezonde en duurzame voedingsmiddelen. De werkzaamheden zijn begonnen op 2 mei 2022.

Op het gebied van voeding is Watersley hard op weg om helemaal zelfvoorzienend te worden. "We gaan zelf voedsel verbouwen voor sporters en mensen uit de omgeving, als onderdeel van een sociaal-maatschappelijk project", vertelt projectleider Jeroen Niessen. "We hebben ongeveer zeven hectare gereserveerd. Daarop gaan we bijna alles zelf verbouwen: van granen tot fruit en van kruiden tot groenten. Dat doen we op een natuur-inclusieve manier. Er komen een moestuin, een kas en een ren met kippen die zorgen voor eieren. Verder planten we boomgaarden met fruit- en notenbomen. We kiezen voor unieke voeding die goed is voor sporters, bijvoorbeeld de glutenvrije graansoort teff. Pasta en brood maken we zelf, met graan van ons eigen terrein."

Het voormalige kloosterterrein bij het Clemensdomein in Oud-Merkelbeek werd getransformeerd tot een nieuw park: het Clemenspark. Een plek om te genieten van de rust, de omgeving en haar geschiedenis. De geschiedenis en archeologie zijn op allerlei manieren beleefbaar gemaakt met onder andere een levensbongerd, kloostertuinen, dorpspleintje en amfibieënpoel. Daarnaast worden educatieve activiteiten georganiseerd om de bijzondere verhalen te vertellen en om jongeren te betrekken bij dit park.

Het Clemenspark is voortaan ook onderdeel van fiets- en wandelroutes, waaronder de Beekdaelenroute. Zo verbindt het park het 'rode', stenen achterland van Parkstad met het groene Beekdaelen. In 2022 vinden de laatste werkzaamheden plaats. Het Clemenspark wordt naar verwachting in het voorjaar van 2023 feestelijk geopend, maar je kunt er nu al wandelen, fietsen en zittend op een bankje genieten van de rust en het groen.

Halte Sint Gerlach is een vakantiewoning in het oudste houten stationsgebouw van Nederland. De eigenaar, Marco van der Wal, heeft samen met inwoners van Houthem-St. Gerlach een dorpswijngaard gerealiseerd. “In 2018 hebben we groen licht gekregen van LEADER Zuid-Limburg”, vertelt Marco. “We zijn alles gaan bestellen en hebben samen met dorpsbewoners en Adelante het terrein voorbereid. In mei 2019 zijn de 750 wijnstokken aangeplant. Nu moeten ze groeien tot productie. Hopelijk hebben we in 2023 de eerste oogst.”

Dit project is een nauwe samenwerking met onder andere het Dorpsplatform Wij Houthem-Sint Gerlach. Dorpsbewoners en andere geïnteresseerden kunnen wijnstokken adopteren. “Dan worden ze een wijnboer in het klein. Ze krijgen straks voorrang en korting op het bestellen van wijnflessen en worden uitgenodigd voor de oogst en om te helpen met het onderhoud. We houden regelmatig bijeenkomsten voor onze adoptiehouders. Zij zijn tegelijkertijd de vrijwilligers.”

Het Grensmaasplan heeft drie doelen: grindwinning, de rivier verruimen om hoogwater tegen te houden en 1100 hectare nieuwe natuur beschikbaar maken. Dit plan is ontwikkeld door overheden, betrokken organisaties en politieke partijen in een periode van wel 10 jaar. Toekomstig eigenaar en beheerder Natuurmonumenten wil van Borgharen tot Roosteren een aaneengesloten natuurgebied maken, met grote grazers. De Stichting Beegse Maasvallei heeft met de bevolking nagedacht over de inrichting van het gebied, de functies en de voorzieningen. Met hun plan 'Met bewoners bouwen aan de Beegse Maasvallei' wil de stichting haar dorp weer naar de Maas keren, zodat mensen de natuur en de Maas herontdekken.

In maart 2021 kreeg de stichting een LEADER-subsidie van € 110.000,- toegewezen. Met die subsidie en de onmisbare inbreng van vrijwilligers en het Consortium Grensmaas maken ze voorzieningen voor de plaatselijke bevolking en recreanten die het Beegse buitengebied bezoeken. Deze voorzieningen zijn gericht op recreatie, educatie en beleving.

Het Helpcenter biedt hulp aan mensen in Zuid-Limburg die leven in praktische en sociale armoede en ondersteunt hen op weg naar herstel en zelfredzaamheid. Die hulp is er in verschillende vormen, waaronder een kledingcenter, voedselondersteuning, individuele begeleiding en eenzaamheidsbestrijding. De afgelopen jaren is het bestaande aanbod in Schinnen uitgebreid met een Hersteltuin die is gesponsord door een subsidie van LEADER Zuid-Limburg.

"De Hersteltuin is een moestuin waarin op een duurzame manier groenten en fruit worden gekweekt”, vertelt initiatiefnemer Maarten Thomassen. “Zo zorgen we voor gezonde voeding voor mensen in armoede. De Hersteltuin is ook een plek waar mensen zich kunnen ontwikkelen, kunnen meedoen en van waarde zijn voor zichzelf en voor een ander. We zijn in het voorjaar van 2018 gestart op een stuk landbouwgrond en een fruitgaard. De moestuin heeft anno 2022 een oppervlakte van 1 hectare. Met de oogst kunnen we huishoudens een vers groentepakket geven."

Aan de rand van Vilt, waar vroeger een sportveld lag, vind je nu een natuurspeelplaats, jeu-de-boulesbanen, fruitbomen, een bijenhotel en wandelpaden. Vilt dichterbij de natuur brengen, en de natuur dichterbij Vilt. Met dat doel ontwikkelde Stichting Kernoverleg Vilt samen met bewoners allerlei plannen voor het dorp. Samen met de gemeente Valkenburg aan de Geul en Het Limburgs Landschap toverden vrijwilligers deze plek om tot een landschap met kwaliteitsnatuur. Een landschap dat aantrekkelijk is voor de inwoners van Vilt én voor recreanten uit de omgeving.

In de omgeving van Epen liggen 26 bronnen en bronbeken die allemaal uitkomen in de Geul. Dit is een geliefd wandelgebied voor toeristen en voor inwoners van Epen. Wandelaars kunnen kiezen uit 3 wandelroutes, maar die routes kunnen wel wat meer avontuur en beleving gebruiken. De Ondernemersvereniging Epen en Omstreken is daarvoor aan het zorgen.

"We plaatsen verschillende belevingselementen langs de routes", vertellen Egon Loo en Joop Burgers namens de leden van de ondernemersvereniging. "Dan kun je denken aan stapstenen, een klim- en klauterparcours, of een plek waar kinderen experimenteren met het vasthouden en laten weglopen van water. We richten ons vooral op kinderen, om hen op een speelse manier respect voor het water en de natuur mee te geven. Voor leerlingen in het basisonderwijs hebben we lespakketten met experimentjes en weetjes ontwikkeld. Diezelfde informatie komt in een speurtocht die kinderen kunnen doen tijdens de wandeling."

Inwoners van Sweikhuizen brengen de pruimenbomen terug in het landschap. Zij hebben zich verenigd in de Stichting Sjweikeser Rèngelaot en sinds 2003 honderden pruimenbomen geplant op de steile hellingen rondom het dorpje. En er komen nog meer bomen van de pruimensoort Sjweikeser Rèngelaot bij. In het voorjaar zorgen de bomen voor witte bloesem en in de zomer voor de oogst. Dit fruitras komt uit Sweikhuizen en is uniek.

Vrijwilligers hebben tijdens workshops onder begeleiding stapelmuren gebouwd waarin onder andere de zeldzame vroedmeesterpad kan schuilen. Ze bouwden de stapelmuren van stenen van de Kunrader Steengroeve in Voerendaal. Vroedmeesterpadden zijn zeldzame padden die in ons land alleen nog op sommige plekken in Zuid-Limburg voorkomen. Ze leven vaak in en rond groeves en in halfnatuurlijke graslanden. Om te kunnen overleven, hebben ze warmte nodig en een stenige omgeving met veel schuilplekken. Ook hebben ze relatief grote en diepe poelen nodig die 's winters niet dichtvriezen. De padden zijn met uitsterven bedreigd, omdat veel van hun biotopen zijn verdwenen.

Vrijwilligers hebben geschikte biotopen ingericht voor deze vroedmeesterpadden: stapelmuren en speciale poelen. Ze bouwden 5 stapelmuren van Kunradersteen die is gewonnen uit de Kunrader Steengroeve. "Deze stapelmuren liggen op een steenworp afstand van onze groeve", vertelt Bas Vervuurt, eigenaar van de Kunrader Steengroeve. "Ze liggen in de volle zon, tegen de Kunderberg en Putberg aan. Op die bergen komt de pad al voor, dus we hebben de muren eromheen gelegd om het leefgebied te vergroten. Het is belangrijk dat de muren liggen binnen 10 meter van het water waar de padden zich voortplanten. Het idee voor deze stapelmuren kwam van deelnemers van het Platform Geelbuikvuurpad en Vroedmeesterpad. Wij als Kunrader Steengroeve hebben de stenen beschikbaar gesteld."

De stapelmuren bestaan uit verschillende formaten Kunradersteen.

Het Sociaal Centrum Eijsden is een bewonersinitiatief dat is gestart in 2016. Het voormalige Groene Kruisgebouw is aangekocht en verbouwd tot een duurzaam sociaal centrum. Dit karakteristieke pand is onlosmakelijk verbonden met de omliggende tuin. Vrijwilligers realiseerden hier dankzij een LEADER-bijdrage een dorpstuin die zorgt voor verbinding en meer biodiversiteit.

De tuin is voor iedereen toegankelijk. Het is een plek om elkaar te ontmoeten. Om even tot rust te komen, te genieten van de flora en fauna, een praatje te maken of om zelf bezig te zijn met het onderhouden en aanplanten van de tuin. Ook nodigt de dorpstuin uit om het sociaal centrum binnen te lopen en mee te doen aan activiteiten of andere mensen te ontmoeten. Zo heeft de tuin een sterke sociale en verbindende functie.

Moestuin
Voor elk deel van de tuin hebben de vrijwilligers een andere aanpak. In de voortuin ligt de nadruk op uitstraling en sfeer, met aandacht voor kleur, geur en het aantrekken van insecten als vlinders en bijen. Een groot deel van de achtertuin is moestuin. Hier kweken de vrijwilligers van tuinwerkgroep Greuj & Bleuj groenten zoals courgette, rode kolen, boontjes, tomaten en rabarber. Ook is er een stuk siertuin met natuurlijke kruiden en planten.

Inwoners van het dorp Maasband hebben een ontmoetingspunt voor bewoners gerealiseerd. Het 100 jaar oude bakhuis en een aangrenzende schuur zijn verbouwd en ingericht als bakoven, brasserie en dorpswinkel. Behalve voor dorpsbewoners is Ut Bakkes een rustpunt voor fietsers en wandelaars. Zij kunnen in de brasserie of op het terras genieten van koffie en zelfgebakken brood of vlaai. De brasserie is ook de vergaderlocatie van de dorpsraad.

Dit ontmoetingspunt was een wens van de dorpsraad DOP Maasband. "We zochten een lokaal waar we bij elkaar konden komen om te vergaderen", vertelt Etienne van Mulken, lid van de dorpsraad en een van de initiatiefnemers van Ut Bakkes. "Ook kwamen hier altijd al veel wandelaars en fietsers langs. Zo ontstond het idee voor deze ontmoetingsplek. Twee medewerkers van de gemeente Stein brachten ons op het spoor van LEADER Zuid-Limburg. Na anderhalf tot twee jaar voorbereiden konden we beginnen met verbouwen."

"We zijn in december 2018 geopend", vult mede-initiatiefnemer Lisette van Mulken aan. "Het verrast ons steeds weer hoeveel mensen ons weten te vinden. We zijn best trots op wat we hebben opgebouwd. Sommige mensen komen langs omdat ze toevallig in de buurt zijn. Anderen bezoeken ons bewust, omdat ze onze wandelroute van Wandelgids Zuid-Limburg lopen. Die start en eindigt bij ons."

De Blindentuin Zuid-Limburg is een persoonlijk initiatief van Esther Crombag. Zij is sinds haar elfde levensjaar blind. Toen zij op die leeftijd in Engeland een tuin voor blinden bezocht, maakte die op haar een onuitwisbare indruk. Zo ontstond de wens om een eigen blindentuin aan te leggen. Nadat in 2019 haar huis klaar was en er nog 600 vierkante meter over was voor een tuin, nam ze het initiatief om haar langgekoesterde wens te vervullen. 

In de tuin met als thema het Limburgse landschap staan alle zintuigen behalve zien centraal: ruiken, voelen, proeven en horen. Met een kruidenwand, voelbeelden, waterfontein en mergelwand richt de tuin zich op intense, verrijkende en zintuiglijke ervaringen voor blinden en slechtzienden. Esther wil hen voor even laten vergeten dat ze blind zijn. Daarnaast wil ze mensen die kunnen zien een inkijkje geven in de wereld van blinden en slechtzienden.

Mede dankzij vele vrijwilligers die het project een warm hart toedragen, is de belevingstuin sinds medio mei 2021 klaar.

In de voormalige watertoren in Schimmert is een totaal belevingsconcept gerealiseerd met streekproducten van regionale producenten. Het motto is 'Eten en drinken van zover je kunt kijken'. Dat is zo'n 60 kilometer vanaf de monumentale watertoren. De Reusch biedt op 38 meter hoogte letterlijk en figuurlijk uitzicht op de Euregio en alles wat die te bieden heeft. In het voormalige watervat is een 4D-Smaaktheater ingericht. In een auditorium met 90 zitplaatsen worden bezoekers via beeld, geluid, smaak en reuk meegenomen in het verleden en heden van Limburgse streekproducten. Zo zet het Smaaktheater streekproducten en regionale producenten op de kaart.

In de Anstelvallei in Kerkrade ligt een sociaal woonzorgcomplex van Stichting Woonzorg Elisabeth Stift. De stichting heeft de groene ruimte rondom het complex opgeknapt. De vrijwilligers legden een boomgaard met hoogstambomen aan en herstelden een meidoornhaag. Ook hebben ze in samenwerking met gemeente Kerkrade dichtbij de boomgaard een insectenhotel geplaatst en een bloemenweide ingezaaid. Vrijwilligers en omwonenden onderhouden de boomgaard. De fruitopbrengst gaat naar de Voedselbank.

De Coöperatie Gedeelde Weelde heeft in februari 2019 haar eerste coöperatieve voedings- en levensmiddelenwinkel geopend in Maastricht, in het Eiffel-gebouw (voormalige Sphinxfabriek). De winkel kent een volledig biologisch en ecologisch assortiment voor dagelijkse boodschappen. Consumenten, producenten en winkeliers zijn samen eigenaar van de winkel en bepalen gezamenlijk wat er in de schappen ligt en waar en hoe dat geproduceerd wordt.

Uitgangspunten zijn dat alle producten met respect voor de omgeving (milieu, natuur, landschap) zijn geteeld en dat er sprake is van eerlijke prijzen. Waar mogelijk worden producten betrokken bij landbouwondernemers en andere producenten op het omringende platteland in Zuid-Limburg. De coöperatie wil burgers en boeren direct met elkaar in verbinding brengen. Daarvoor organiseert zij naast het winkelbedrijf discussie- en themabijeenkomsten, excursies naar boerderijen, eettafels, kookworkshops en andere activiteiten.

Realisatie van een gedenkhuis op een nog te realiseren landschapsbegraafplaats op een voormalige varkenshouderij in Ulestraten. In de vormgeving ervan staan verschillende facetten van het Limburgs landschap centraal in ‘landschapskamers’, elk met een eigen thema. De begraafplaats wordt na realisatie voor iedereen opengesteld. Het open karakter en de verschillende inrichtingen van de landschapskamers nodigen uit om de begraafplaats te bezoeken. Het beheer en onderhoud wordt deels uitgevoerd door vrijwilligers, buurtbewoners, zorginstellingen en sociale werkinstellingen. Bij het faciliteren van bijeenkomsten worden cliënten van zorgboerderij Genzon betrokken. Lokale ondernemers worden waar mogelijk in de gelegenheid gesteld hun diensten en producten te leveren. Het gedenkhuis en ontmoetingscentrum krijgt naast de functies gedenken en ontmoeten door nabestaanden ook een sociale functie voor de buurtbewoners, zorginstellingen en natuurorganisaties die betrokken zijn bij het beheer van de begraafplaats.

Dit ambitieuze project wilde met een haalbaarheidsonderzoek en proefprojecten de mogelijkheid nagaan en het draagvlak onderzoeken voor een tweejaarlijkse manifestatie waarbij kunst in allerlei verschijningsvormen met het Limburgse landschap verbonden wordt. De ambitie was een trends doorbrekende manifestatie met een internationale uitstraling die kwaliteitstoerisme en landschapsbeleving centraal stelt. Na afronding van het haalbaarheidsonderzoek is gebleken dat de uitvoering van de Biënnale Landschap als Kunst niet haalbaar was.